BAĞIMLILIĞA YOL AÇAN YA DA SUİİSTİMAL EDİLEN MADDELER
« Alkol
« Yasal olan veya olmayan ilaçlar
« Laksatifler(Müshiller)
« Vitaminler
« Mide bulantısını kesen ya da önleyenler
« Aspirin
BAĞIMLILIĞI ÖZENDİREN ETKENLER:
« Kendi kendine alabilme/uygulayabilme kolaylığı
« Kullanım için doktor kontrolü veya önerisi gerektirmemesi
« Yasal ya da yasadışı olarak temin edebilme kolaylığı
EN ÖNEMLİ SAKINCALARI:
« Tıbbi ya da tıbbi olmayan durumlarda önerilenin dışında rasgele kullanılması
« Özellikle, damar yolundan verilenlerin, steril koşullar sağlanmadan uygulanması
BAĞIMLILIK (MÜPTELALIK):
« Kişiler, müptela oldukları madde olmadan yaşayamazlar
« Maddeyi elde etmek için her yolu denerler
« Tedavisi uzun sürer, çoğunlukla başarısızlıkla sonuçlanır; tedavinin başarılı olması için sabır, inat ve kararlılık gerekir
« Kullanımı suiistimal edilen maddeler, genellikle beyindeki etkilerinden dolayı alınmaktadırlar.
« Beyindeki etkileri
Ø Uyarıcı (stimulan)
Ø Baskılayıcı (depresan)
Ø Hayal gördüren (halüsinojen)etkilerdir
« Bu maddelerin ilk kullanılma nedenleri sıralanacak olursa:
Ø Tıbbi nedenler (ağrı kesici, depresyon tedavisi vs. gibi nedenler)
Ø Arkadaş grubu baskısı sonucu, boş zamanları değerlendirmek amacıyla
Ø Bir kez kullanan kişilerin çoğu müptela olmazlar
KULLANMAKLA, BAĞIMLI OLMAK EŞ ANLAMLI DEĞİLDİR
BEYİNDEKİ ETKİLERİ NEDENİYLE EN ÇOK SUİİSTİMAL EDİLEN MADDELER:
« Alkol
« Afyon türevi ağrı kesiciler (analjezikler)
« Merkezi sinir sistemi(MSS) baskılayıcıları (depresanlar)
« MSS uyarıcıları (stimulanlar)
« Nikotin (tütün)
« Marijuana
« Halüsinojenler (hayal gördürücüler)
« Koklananlar(inhalanlar)
MADDE SUİİSTİMALİ
Herhangi bir yoldan(ağızdan, IV vd.) alınabilecek bir maddenin kasıtlı olarak amacı dışında ve önerilen dozun üzerinde alınması MADDE SUİİSTİMALİdir (kötüye kullanımı). Amaç, alınan maddenin etkisinin ya da yan etkisinin daha güçlenmesidir.
BU MADDELER: alkol, bazı yiyecekler, yasal ya da yasa dışı elde edilen bazı ilaçlar, vitaminler, laksatifler(müshiller), solventler(uçucu çözücüler), benzin, aerosoller, yapıştırıcılar
MADDE, UYUŞTURUCU, İLAÇ
« Kişilerin bedensel ya da ruhsal sağlığını sürdürmek, hastalıklarını önlemek ya da hastalıklarını iyileştirmek amacıyla vücuda verilen bileşiklerdir
« İlaçların hepsinin istendik etkilerinin yanı sıra istenmedik etkilerinin de (yan etki, komplikasyon) olduğu bilinmektedir
« İşte bu etkiler bazı kişiler tarafından kötüye kullanıma neden olabilmektedir
İPTİLA, DÜŞKÜN, TUTKUN
« Bir maddeyi kullanmayı ve onu ne şekilde olursa olsun elde etmeyi şiddetle arzulamak ve o maddeye ihtiyaç duymak (kompulsiyon)
« Maddenin dozunu yavaş yavaş ve sürekli artırma eğilimi vardır. Maddeye zaman içinde fiziksel bağımlılık gelişir
« Birey ve toplum açısından yıkıcı etkileri vardır
Müptela : kullandığı maddeye aşırı derecede ihtiyaç duyan kişidir
DİRENÇ (TOLERANS)
« İlaç müptelasında olduğu gibi, sürekli kullanmaya bağlı olarak ilacın alışılmış etkilerine karşı bireyde oluşan ve giderek artan dirençtir
« Kişi aynı etkiyi elde etmek için maddenin dozunu ve kullanma sıklığını artırır
BAĞIMLILIK
« “Yoksunluk” kullanılan maddenin miktarının azaltılması veya tamamen kesilmesi halinde ortaya çıkan bir takım belirtilerdir.
« Yoksunluk, sabit ya da artan miktardaki madde ile belirtilerin ortaya çıkması engellenebilen, fiziksel ve psikolojik bir olaydır
« Maddenin kullanımı kesildiğinde yoksunluk (çekilme) belirtileri ortaya çıkmıyorsa, iptila söz konusu değildir
« Birey bağımlı olabilir ancak müptela olmayabilir; örnek: mide ülserinin ağrısını hafifletmek için antiaside bağımlı olabilir. Ülser iyileştiğinde antiaside gereksinim kalmaz ve hasta ilacı rahatlıkla bırakabilir
« Bağımlılık: Alışkanlıklarımızın tüm yaşamımıza hakim olmaya başlaması ve davranışlarımızı denetleyemez hale gelmemiz olarak tanımlanır
« Psikolojik bağımlılık (alışkanlık) keyif verici etkisi olan bir maddeyi kullandıktan sonra, kendinizi “onu tekrar kullanma isteği” içinde bulmanızdır Kişi, zamanının ve çabasının büyük bir kısmını maddeyi elde edebilmek için geçiriyorsa, işinde sorunlar yaşıyorsa, adli sorunlar ortaya çıkıyorsa, başkalarıyla olan ilişkileri madde kullanımı nedeniyle etkileniyorsa, kişide psikolojik bağımlılık gelişmiştir.
« Fiziksel bağımlılık (müptelalık) tekrarlanan kullanımları sonrasında, maddenin ani etkilerine karşı vücutta direnç oluşmasıdır. Anlamı: kişi aynı etkiyi elde etmek için maddenin dozunu yavaş yavaş artırır
Başa Dön
ALKOL
« En çok suiistimal edilen madde alkoldür
« En önemli sağlık sorunlarından biridir
« Alkolizm, toplumun her kesiminde görülebilmektedir (işadamları, diğer meslek mensupları, ev kadınları; fakir, zengin,tahsilli, cahil vs.)
« Alkol, güçlü MSS depresanıdır ve tolerans oluşturur
« Trafik kazalarının % 50 den fazlasında, cinayetlerin % 67 sinde, intiharların %33 ünde alkolün önemli etkisi olduğu saptanmıştır
« Gebelikte kullanımı bebekte zeka geriliğine neden olmaktadır
« SİNİR SİSTEMİNE YAPTIĞI ETKİLER SONUCUNDA ORTAYA ÇIKAN BELİRTİLER:
Ø “Yaptıklarının farkında olma” özelliği azalır
Ø Olaylara karşı tepki gösterme süresi azalır
Ø Refleksler yavaşlar
Ø Kafa travması, zehirlenme, diyabetik acillerle karıştırılmasına neden olan belirtiler görülür
DAİMA AKLINIZDA BULUNSUN !
ALKOL ALMIŞ BİR KİŞİDE,
ACİL BAKIM GEREKTİREN BAŞKA BİR
FİZİKSEL SORUN
YA DA
KRONİK / AKUT BİR HASTALIK OLABİLİR
O NEDENLE BAŞTAN AYAĞA İYİ BİR DEĞERLENDİRME YAPILMALIDIR
SARHOŞ tabir edilen
« kişi saldırgan olabilir ya da uygunsuz davranışlar sergileyebilir
« kişi sürekli düşebilir ve kolayca yaralanabilir
« kişi karşısındaki kişilerle ve sizinle tartışabilir
« kişi farkında olmadan kendisini yaralayabilir ve ağrı hissetmeyebilir
« alkolün MSS ne olan depresan etkisi nedeniyle kişide, solunumla ilgili ciddi sorunlar ortaya çıkabilir
FAZLA MİKTARDA ALKOL ALINDIĞINDA ACİL BAKIM:
« Soluk yolunun açık olması ve açık kalması sağlanır
« Solunumun sayısında (bradipne) ve/veya derinliğinde azalma varsa, solunum otomatik ventilatörle (yoksa bag valve mask ile) desteklenir
« Yüksek yoğunlukta oksijen verilir
« Damar yolu açılır, % 5 Dekstroz ya da %0.9 NaCl başlanır
« 100 mg thiamine İV verilir
« Monitor bağlanarak EKG izlenir
« Hipoglisemi varsa, % 50 dekstroz 50 ml (ya da % 30 luktan 75 ml) verilir
« Hastaneye nakil
ALKOL KULLANIMINA BAĞLI ORTAYA ÇIKABİLECEK SORUNLAR:
Fazla miktarda alınan alkol:
« Mideyi tahriş ederek gastrite neden olabilir
« Gastrit ilerlediğinde şiddetli kusma ve kanama (hematemez) oluşabilir
« Tekrarlayan kusmalar nedeniyle yemek borusunda(özefagusta) yırtılmalar oluşabilir
« Siroz nedeniyle oluşmuş özefagus varisleri, yine aynı nedenden yırtılarak şiddetli kanamaya(hematemeze) neden olabilir.
ALKOLİZM
ALKOL KULLANIMINA(ALKOLİZME) BAĞLI OLARAK ALKOLİK KİŞİDE ORTAYA ÇIKABİLECEK SORUNLAR:
Uzun süreli alınan alkol:
« Kasların dengesiz hareket etmesine
« Hafız kaybına
« Apatiye (duygusuzluk, ilgisizlik, cansızlık)
« Kronik serebral hasarlara
neden olabilmektedir
ALKOL YOKSUNLUĞU:
Alkol bağımlısının, alkol almayı kesmesi halinde birkaç gün sonra ortaya çıkan belirti ve bulgulardır.
Alkol yoksunluğuyla ilgili iki önemli sorun vardır:
« Alkolik halüsinasyonlar
« Delirium Tremens (DT)
ALKOLİK HALÜSİNASYONLAR :
« Kişi aslında mevcut olmayan hayali şekillerin (bunlar genellikle böcekler, fareler vb) duvarlarda yürüdüğünü ve kendisine saldırdığını sanırlar (halüsinasyon). Korkutucu olan bu hayaller genellikle geçicidir.
« Halüsinasyonlar, bir şeyi görme ve/veya duyma şeklinde olabilir
« Hasta sürekli ajitedir
« Hastane tedavisine gereksinimi vardır
« Halüsinasyon : sanrı, varsanı, birsam, olmayan bir şeyi gördüğünü veya duyduğunu sanmak
DELİRYUM TREMENS (DT):
Alkolü kestikten 1-7 gün sonra ortaya çıkar
BULGULARI:
Ø Huzursuzluk, konfüzyon, oryantasyon bozukluğu, halüsinasyonlar
Ø Ateş
Ø Terleme
Ø Nöbet geçirme
Ø DT de ölüm oranı oldukça yüksektir
DT ‘de OLASI TEHLİKELER:
Ø Hasta kendine zarar verebilir (yaralanabilir)
Ø Nöbet geçirirken aspire edebilir
Ø Dehidratasyon nedeniyle hipovolemik şoka girebilir
ACİL BAKIM:
Ø Yaralanmalardan koruyun
Ø Soluk yolunun açık olmasını ve açık kalmasını sağlayın
Ø Nöbet geçirdiğinde merkeze danışarak Diazepam (valium) verilebilir
Ø Hastaneye nakledin
Başa Dön
UYUŞTURUCU/İLAÇ BAĞIMLILIĞI
Alkolün dışında, kişinin fiziksel ve ruhsal durumu üzerindeki etkileri nedeniyle suiistimal edilen ilaçlar:
« Opioidler
« MSS depresanları
« MSS uyarıcıları
« Nikotin
« Marijuana
« Halüsinojenler
« İnhalanlar
OPİOİD BİLEŞİKLER:
« Haşhaş kozasından elde edilen doğal ya da yapay afyon türevleridir.
« Opiyat analjezikler (ağrı kesici) denilen; eroin,morfin, Demerol, Dilaudide ve Methadone gibi ilaçları kapsar. Bu grupta olan kodein daha hafif bir ağrı kesicidir.
« Hepside ağrı kesici olarak tıpta geniş kullanım alanına sahiptirler
« Kullanımları, tıbbi nedenlerle veya bireysel merak ile başlamış olabilir.
ÖZELLİKLERİ:
« Hepsi MSS depresanıdır
« Hepsi solunumu baskılar ve MSS işlevlerinde bozulmalara neden olurlar
« Damar yolundan alındıklarında “vuruş-kafa bulma” tabir edilen bir etki yaparlar
« Çabuk tolerans gelişir dolayısıyla çok yüksek dozlarda kullanılabilirler
« Gözbebeklerinde küçülmeye neden olurlar: “pin point pupil” = iğne başı büyüklüğünde gözbebeği
« AABT, solunum depresyonu nedeniyle çağrı alabilir
MSS BASKILAYICILARI (DEPRESANLARI):
« Barbitüratlar, Sedatifler, Trankilizanlar
« MSS baskılayıcıları olarak bilinirler
« Etkileri alkole benzer
« Ağrıyı gidermezler
« Kısa etkili pentobarbital(sarı bomba) ile sekobarbital(kırmızı şeytan), uzun etkili fenobarbitale tercih edilmektedirler
ÖZELLİKLERİ:
« Bilinç düzeyinde değişikliğe neden olurlar
« Kullananlar uykulu ya da sakin görünürler
« Genellikle etkilerini güçlendirmek amacıyla alkolle ya da opioid analjeziklerle birlikte alınırlar
« Gözbebeklerinde büyümeye neden olurlar; “pupiller dilatasyon”
« AABT, solunum depresyonu, yetersiz solunum (bradipne), koma nedeniyle çağrı alabilir
MSS UYARICILARI (STİMULANLARI) :
« Etkileri ilacın dozuna, veriliş yoluna ve ortama göre farklılık gösterir.
« Amfetaminler (amphetamine): en sık kamyon şoförleri, öğrenciler vb tarafından, uyanık kalmak ve zihinsel etkinliği artırmak amacıyla bazı kişiler tarafından da iştahı azaltmak üzere kullanılan ilaçlardır; benzerleri metamfetamin, benzedrindir. Yan etkileri: sinirlilik, endişe, dikkati toplamada zorlanma
« Kafein: kahve ve kolalı içeceklerde bulunan kafein, adrenalin ve aminofilin; antihistaminik ilaçlara benzer hafif uyarıcı etkilidirler
« Efedrin, isoproterenol gibi dekonjestanlar da hafif uyarıcı etkiye sahiptirler
ÖZELLİKLERİ :
« Davranış bozukluğu; kişi heyecanlı, öforik veya sakindir
« Taşikardi
« Yüksek kan basıncı
« Baş ağrısına neden olurlar
« Kısa sürede çok miktarda uyuşturucu alan kişi mantıksız, paranoid ve ajite olabilir
« Yüksek doz uyarıcı alan kişide bazen göğüs ağrısı da olabilir
« Ardarda 3-4 gün yüksek doz uyarıcı alan kişilerde, hızlı bir çalışma sırasında derin uykuya dalıp aç uyanma, ardından da yorgunluk ve depresyon görülebilir. Yoksunluk belirtileri ve koma oluşabilir
KOKAİN:
Ø MSS uyarıcısıdır
Ø Aşırı öforik (çoşkulu; mutlu ve neşeli), hiperaktif, endişeli yapar
Ø Pupiller dilatedir(gözbebekleri genişler)
Ø Kaslarda seğirme, hipertansiyon, taşikardi, disritmiler, nöbet geçirme, göğüs ağrısı görülebilir
Ø Etkilerinin benzer olmasına karşın Amfetaminlerden güçlü bir uyarıcıdır, dolayısıyla etkileri de daha güçlü ve şiddetlidir
Ø Genellikle burna çekilerek(inhalasyon) kullanıldığından bir süre sonra burun septumunda hasara ve perforasyona neden olur; ayrıca damar yolundan uygulanabilir, sigara gibi içilir ya da mukozaya sürülerek de kullanılabilir
KOKAİN AŞIRI DOZUNDA ACİL BAKIM:
Ø Soluk yolunun açıklığını sağla
Ø Gereksinimi varsa solunumunu destekle
Ø Yüksek yoğunlukta oksijen ver
Ø Monitore bağla EKG izle
Ø Damar yolunu aç
Ø Hayati tehlike oluşturan disritmiler varsa tedaviye başla
Ø Nöbete karşı önlem al: diazepam 5-10 mg
Ø Propanolol 1 mg İV, çok yavaş verin(merkeze danışın)
NİKOTİN:
Ø Daha zayıf bir uyarıcıdır, o nedenle bağımlılık yapma potansiyeli opioid ve depresanlardan daha düşüktür
Ø Yoksunluk belirtileri :uyarılabilirlik (iritabilite), saldırganlık ve depresyon
Ø Uzun süreli sigara kullanımı ile KOAH; periferik damar hastalıkları; akciğer,soluk yolu ve mesane kanserleri arasında ilişki olduğu saptanmıştır
MARİJUANA:
Ø Canabis sativa adındaki hint kenevirinin çiçeklenme mevsimindeki yapraklarından elde edilir
Ø Bitkinin tepesinden elde edilen esrara da marijuana ya da pot, uzak doğuda ise haşiş denilir
Ø Ayrıca kök ve yapraklardan daha az etkili ekstre (hulasa, öz) elde edilmektedir
Ø İnhalasyon yoluyla kullanılır
Ø Dumanı içe çekme sonucunda öfori, gevşeme ve uyuşukluk hissi oluşur
Ø Karmaşık işler yapma yeteneği ortadan kalkar, kısa süreli hafıza kaybı oluşur
Ø Zaman algılamasındaki değişiklikler ve paniğe varan anksiyete görülebilir
Ø Bazı kişilerde öfori sonrası depresyon ve konfüzyon oluşmaktadır
Ø Tıpta bilinen bir kullanımı yoktur
ACİL DURUMLARI:
· Akut anksiyete, öfori, gözbebeklerinde genişleme, ağızda kuruluk, değişken duygusal durum
· Halüsinasyonlar nedeniyle çağrı alınabilir
ACİL BAKIMI:
Ø ABC değerlendirilir ve sürekliliği sağlanır
Ø Hasta kendini güvende hissedecek şekilde yaklaşılır
Ø Mümkün olduğunca alçak sesle konuşulur
Ø Gerekiyorsa EKG’ si izlenir
HALÜSİNOJENLER:
Ø Hastanın kendini algılamasında ve bilinç düzeyinde değişikliklere neden olur
Ø Psikiyatrik bulgular görülür: intihar teşebbüsü veya panik ataklar gibi
Ø Mevcut olmayan nesneleri görüp sesler işitirler
Ø Pencereden rahatlıkla atlayıp uçabileceklerini düşünürler; intihar sanılan ölümcül kazaların bir kısmının nedenleri bu algılamalardır
Ø Halüsinojenler: peyote, ololiukui (gündüz sefası çiçeğinin tohumları), meskalin, liserjik asit dietilamid (LSD), psilosibin (bazı mantarlar)
Ø Ağız yoluyla alınırlar
Ø Bazen görüntü, müzik, renk halüsinasyonları oluşturabilirler
Ø AABT genellikle akut panik reaksiyonlarında çağrı alır
BULGULAR:
Ø Psikoz, bulantı, dilate pupiller, konuşurken daldan dala atlamak, baş ağrısı, baş dönmesi, etki altında kalan, algılama bozukluğu, halüsinasyonlar
ACİL BAKIM:
Ø ABC değerlendirin ve sürekliliğini sağlayın
Ø Hastaya güven verin
Ø Bağıran hastaya daha yüksek sesle konuşarak onu susturmayı deneyin, kontrol altında tutun
Ø Hastayı yaralanmalardan koruyun
Ø Hastaya sessiz, sakin ve karanlık (loş) bir ortam sağlayın
Ø Yumuşak ve alçak ses tonuyla konuşun (uyarılardan kaçınmak amacıyla)
İNHALANLAR:
Ø MSS depresanlarıdır
Ø Sarhoş edici etkisinden yaralanmak için zamklarda bulunan aseton ve toluen; benzin ve aerosolerdeki halojen hidrokarbonlar gibi bazı uçucu maddelerin koklanması ya da solunmasıdır
Ø Uzun süre kullanımları karaciğer ve beyin hücrelerinde harabiyete neden olurlar
Ø AABT sarhoş gibi görünen “koklayıcı”larla veya bilinci kapalı karşılaşabilir, kullandığı maddeler soluk yolunu tıkamış olabilir. Bu durumda derin hipoksi ya da arrest gelişebilir
NARKOTİKLER:
Ø Eroin, kodein, morfin, meperidin, metadon, gibi MSS baskılayıcıları bu gruptadır.
Ø Aşırı doz bulguları:
Ø Daralmış göz bebekleri, solunum depresyonu, hipotansiyon, bradikardi, pulmoner ödem, koma, ölüm
ACİL BAKIM:
Ø ABC değerlendirin ve sürekliliğini sağlayın
Ø Solunumu destekleyin
Ø Yüksek yoğunlukta oksijen verin
Ø Damar yolu açın
Ø Solunum düzelene kadar ya da merkezdeki doktorun önerisine göre, 1-2 mg nalokson IV veya endotrakeal yoldan verin
Ø Monitöre bağlayın ve EKG’ yi izleyin
Ø Hemen hastaneye nakledin
TRİSİKLİK ANTİDEPRESANLAR :
AŞIRI DOZ BULGULARI:
Ø MSS baskılanması
Ø Solunumun baskılanması (derinliğinde ya da hızında azalma/bradipne)
Ø Taşikardi
Ø Gözbebeklerinde genişleme
Ø Konuşurken dili dolaşmak, kaslarda seğirmeler
Ø Nöbet geçirme
Ø ST ve T dalgalarında değişiklikler; AV bloklar
Ø Şok
ACİL BAKIM :
Ø ABC değerlendirin ve sürekliliğini sağlayın
Ø Solunumu destekleyin
Ø Yüksek yoğunlukta oksijen verin
Ø Damar yolu açın
Ø Monitörü bağlayın ve EKG’ yi izleyin
Ø Zehir danışma merkezini arayarak bilgi isteyin
Başa Dön
İLAÇ BAĞIMLILIĞI İLE İLGİLİ GENEL SORUNLAR:
« Alınan maddenin özelliği
« Maddenin kişiye yaptığı etki
« Maddenin alındığı yol
« Maddenin birlikte alındığı diğer maddeyle etkileşimi
« Kişinin maddeye toleransı ya da duyarlılığı
İle ilgilidir.
ÖZEL SORUNLAR:
MSS BASKILAYICILARI
« Hepsinin, bilinç düzeyinde, hafif uykudan komaya kadar değişen etkileri
« Kusma ve kusmuğunu aspire etme riski
« Solunum depresyonu veya durması
« Kollarda veya bacaklarda iskemi
« Kendinin farkında olmaması nedeniyle oluşan yaralanmalar
« Huzursuzluk,şiddetli anksiyete
« Paranoya (her şeyden veya herkesten şüphelenme)
« Madde aniden kesildiğinde, akut depresyon ve yoksunluğa bağlı konvulsiyonlar (sarsılma, çırpınma)
HALÜSİNOJENLER
« Duyma, görme veya diğer duyular ile ilgili bozukluklar
« Bu tip suni algılamalar korkutucu etkilere yol açarlar
MADDELERİN ALINDIKLARI YOLLAR :
« Maddeler çoğunlukla nadiren sorun yaratan ağız yoluyla alınırken; bir kısmı değişik sorunlara yol açan damar yolundan, cilt altından ya da kas içinden uygulanmaktadır.
« Özellikle damar yolu uygulamalarında aynı enjektörün birden fazla kişi tarafından kullanılması nedeniyle enfeksiyonlar bulaşabilir:
« HIV(AİDS), HBV,HCV, endokardit, beyin absesi vs.
« Yanlış yoldan verilme nedeniyle:
« Doku harabiyeti, flebit (damar iltihabı),vs.
MADDELERİN BİRLİKTE ALINMASI
« Birbirlerini tamamlayıcı etkiye sahip maddeler : alkol ve sakinleştiriciler gibi
« Ya da uyarıcı ve sakinleştiriciler veya halusinojenler birlikte kullanılmaktadırlar
« AABT olarak; uyuşturucu kullandığı şüphesi olan ya da bilinen hastalarda, hangi tip madde/ler aldığı konusunda olabildiğince ayrıntılı bilgi toplanmalıdır
DİRENÇ
« Bağımlılarda bazı maddelere karşı kolaylıkla direnç (tolerans) gelişir
« Bazen kullanılmayan maddelere karşı da çapraz direnç gelişebilir
« Madde kullanımı kesildiğinde, dirençte oluştuğu süre içinde kaybolur (genellikle haftalar sürer)
« Kullandığı maddeye bir süre ara vermiş olan bağımlı, maddeye bıraktığı son dozla tekrar başlarsa aşırı doz nedeniyle sorunlar yaşayabilir
DUYARLILIK
« Herhangi bir birey, bir maddeye veya herhangi bir karışımdaki bir maddeye karşı duyarlı olabilir. Madde bağımlıları içinde bu tehlike söz konusudur.
« Duyarlılık anaflaksi ile sonuçlanabilir : bronkospazm, aşırı mukus salgısı, nefes almada zorlanma, hırıltılı solunum vs.
Başa Dön
UYUŞTURUCU/İLAÇ BAĞIMLILIĞINDA ACİL BAKIM
GENEL KURALLAR:
¯ İyi bir ilk ve ikinci değerlendirme yapılmalıdır :
¯ Olay yeri incelenerek tedaviye yardımcı olacak bilgiler toplanmalıdır : çevrede bulunan ilaç şişeleri/kutular, iğne ve enjektörler, kaşıklar, ısıtıcılar gibi vs.
¯ Bağımlı kişilerin gözbebekleri bir AABT için önemli ipuçları verir o nedenle ilk muayene sırasında değerlendirilir : opioid kullananlarda pupiller daralmış (pinpoint-iğne başı) iken; barbitürat kullananlarda gözbebekleri aşırı genişlemiştir ve ışığa reaksiyon azalmıştır
¯ Kol ve bacaklarda iğne izi, özellikle damar yolundan uyuşturucu alan bağımlılarda önemli ipucudur
¯ Vücuttaki ya da kol ve bacaklardaki küçük abseler, kişinin uzun zamandır uyuşturucu kullanan bağımlı olduğunun göstergesi olabilir
¯ Hasta hiçbir zaman yalnız bırakılmamalıdır; gözden uzak tutulmamalıdır
DEPRESAN KULLANIMINDA ACİL BAKIM:
« Uyarı verin: Orta derecede MSS depresyonu gösteren hasta hafifçe omuzlarından sarsılarak, konuşarak veya çimdiklenerek uyandırılmalıdır
« Soluk yolunun açık olması ve açık kalması sağlanmalıdır
« Entübe edilmediyse, kusmaya ve kusmuğun soluk yolunu tıkamasına karşı hazırlıklı olunmalıdır
« Ağızdan alındığı bilinen bir madde bile olsa kusturulmamalıdır (hatırla: bilinci açık olmayan kişiler asla kusturulmaz!)
« Solunumu deprese olan hastalarda (solunum sayısı az ya da solunumun derinliği yetersiz) mutlaka solunum desteklenmelidir (bag valve mask ile, varsa otomatik ventilatörler tercih edilebilir)
« Yüksek yoğunlukta oksijen verilmelidir
« En kısa zamanda hastaneye ulaştırılmalıdır
UYARICI KULLANIMINDA ACİL BAKIM:
« Uyarıcı almış endişeli, sinirli ve paranoid davranan hastaya profesyonel üslup içinde ve sakin davranılmalıdır. Çünkü, sakin ve nezaketli yaklaşım hastayı yumuşatabilir, sizin de işiniz kolaylaşır.
« Hasta kendine ya da başkalarına zarar verme eğiliminde değilse bağlanmamalıdır
« Konvülsiyon geçiren uyarcı almış hasta travmalardan korunmalıdır
« Oksijen verilmelidir
« Acilen hastaneye nakledilmelidir.
HALÜSİNOJENLERDE ACİL BAKIM:
« Sakin ve profesyonel yaklaşımla hastaya duygusal destek sağlanmalıdır
« Gerekmedikçe hasta bağlanmamalıdır
« Hasta hiçbir zaman yalnız bırakılmamalıdır, aksi halde her an ambulanstan ya da pencereden atlayabilir
« Hastaneye nakledilmelidir
İNHALANLARDA ACİL BAKIM:
« Hastanın soluk yolunun açıklığı sürdürülür
« Solunumu yetersizse desteklenir
« Yüksek yoğunlukta oksijen verilir
« Ciddi hipoksi yoksadespresan alan hastalar gibi tedavi edilir
« İnhale edilen maddenin de hastaneye götürülmesinde yarar vardır
« Acilen hastaneye nakledilir
İLAÇ YOKSUNLUĞUNDA ACİL BAKIM:
BULGULARI:
« Endişe, bulantı, kusma, terleme, kramplar, konvulsiyon, deliryum, ölüm
ACİL BAKIM:
« Soluk yolunun açıklığının devamlılığını sağlayarak hemen hastaneye nakledin
Başa Dön
DİĞER MADDELERİN BAĞIMLILIĞI
Uyuşturucu ve alkol dışında; yenilebilen, içilebilen ve yutulabilen her şeyin aşırı kullanımı mümkündür: Kompulsif su içenler, sürekli reçetesiz ilaç kullananlar, yiyecek bağımlıları, gibi
Bu tip bağımlılığa örnekler:
« Su içme
« Aspirin
« Müshiller
« Vitaminler
« Yiyecekler
Kompulsif : zorlayıcı, içten gelen, karşı konulması güç bir hissin etkisiyle yapılan
ASPİRİN (ASA)
Asetil salisilik asit (ASA), en kolay bulunabilen etkili bir ağrı kesici ve ateş düşürücüdür, reçetesiz satılır.
İki önemli yan etkisi vardır:
- Mide ve barsak duvarında ülsere, ülser de kanamaya neden olur.
- Trombositleri etkileyerek pıhtılaşmayı geciktirir/ kanamaya yatkınlık artar dolayısıyla yaralanmalarda kanamanın durdurulması zorlaşabilir
MÜSHİL (LAKSATİF)
« Bazı kişiler sürekli ishal (diyare) olma isteğiyle kullanırlar
« Sürekli ishal nedeniyle şiddetli dehidratasyon ve metabolik şok oluşabilir
VİTAMİNLER
« Her yerde bulunabilen, reçetesiz satılabilen eksikliği kadar fazla alınması da birçok sorunlara yol açan ilaçlardandır.
« Acil bakımı gerektirmez, ama bilinmesi toplumsal sağlık sorunlarına çözüm üretme açısından önemlidir
YEMEK YEME
« Son yıllarda birçok kişiyi ilgilendiren bir beslenme bozukluğu sorunudur. Sorunun nedeni ya aşırı yeme isteği ya da zayıflama isteğidir
« Yeme saplantısı alkol bağımlılığına benzer, kişi tarafından kontrol edilemez
« Bazı kişiler ise, kilo alma korkusuyla kendilerini kustururlar bu hastalığa BULİMİA denilmektedir. Bunun için kişiler emetik (kusturucu) ilaç kullanırlar
« Bazı kişiler ise, vücut şekillerini ve ağırlıklarını korumak için yiyecek görmeye bile tahammül edemezler ve kendilerini açlığa mahkum ederler. Bu hastalığa ise, ANOREKSİYA NEVROZA denilir
BİR PARAMEDİK,
BULUNDUĞU ÜLKEDEKİ VE YAŞADIĞI ŞEHİRDEKİ
YAYGIN BAĞIMLILIK TÜRLERİNİ VE MADDELERİ
BİLMELİDİR Kİ, HASTALARI HEMEN TANIYARAK VAKİT KAYBETMEDEN ACİL BAKIMI BAŞLATABİLSİN
DİKKAT:
KONU İÇİNDE GEÇEN ABC DEĞERLENDİRMESİNİN ANLAMI :
A- soluk yolunun açıklığını sağlayın: hastanın gereksinimine göre nazal airway(bilinci kısmen açık hastada), oral airway, entübasyon tüpü ile
B- solunumu destekleyin : hastanın göğüs kafesi yeterince yükselemiyorsa ya da solunum hızı çok düşükse (10 ¯ /dakika ise) otomatik ventilatör varsa onunla yoksa bag valve maske ile hastanın gereksindiği volüm sağlanmaya çalışılır.
Akciğer volümü = hastanın ağırlığı X 10
Örnek, Hastamız 80 kg ise gereksindiği volüm: 80 x 10 = 800 ml havadır
C- dolaşımı destekleyin hastanın sıvı gereksinimi varsa açılan damar yolundan uygun sıvının uygun hızda verilmesidir
Ayrıca hastanın bilinç düzeyinin, yaşamsal bulgularının sık takibi (5 dakika aralıklarla) ve kaydedilmesi bu başlık içindedir
ACİL BAKIMDA YÜKSEK YOĞUNLUKTA OKSİJENİN ANLAMI :
Geridönüşsüz torbalı maske ile % 80 -90 yoğunlukta oksijen verilmesidir.
Başa Dön
Geri Dön
